Akademik Veri Yönetim Sistemi
5.Uluslararası 15. Ulusal Sağlık ve Hastane idaresi Kongresi, Samsun, Türkiye, 13 Ekim 2022, ss.445-447
Sağlık sektöründe etkinlik ölçümü ile ilgili çalışmalar hızlı bir şekilde artmaktadır. Özel hastanelerin artışı ile hastanelerin etkinliğinin de önem kazandığı görülmektedir. Sağlık hizmeti etkinliğinin ölçülmesi, sağlık sisteminin çıktılarını sağlamak için sağlık sistemi girdilerinin ne ölçüde verimli kullanıldığını gösterir. Kaynakların nasıl tahsis edileceğine karar verirken sağlık hizmetlerinin maliyet açısından faydası göz önünde bulundurulmalıdır. Hastane maliyetlerindeki sürekli artış, devletleri, özel sağlık kuruluşlarını hastanelerin verimliliklerini artırmak için teşvik etmeye yönlendirmektedir. Günümüzde hastanede yapılan işlemler, kaliteli hizmetlere yönelik artan talep, sürekli teknoloji yatırımları ve ilaç tedariki için artan harcamalardan etkilenmektedir. Literatürde birimlere ait etkinliklerin hesaplanmasında Charnes, Cooper ve Rhodes (1978) tarafından öncülük edilen Veri Zarflama Analizi (VZA) kullanılmaktadır. Veri zarflama analizi, işletmelerin teknik etkinliklerini hesaplamak ve çeşitli kaynakların kullanımındaki durgunluğunu ölçmek için kullanılır. Veri zarflama analizi, bankacılık sektörü, sağlık sektörü, eğitim sektörü, tarım sektörü, ulaştırma sektörü gibi belirli bir uygulama alanında faaliyet gösteren hedef grupların, içindeki karar verme birimlerinin (KVB) bireysel etkinliğini veya performansını göreceli olarak değerlendirme yeteneğidir. Son yıllarda da hastane verimliliğinin ölçülmesine olan ilginin artmasına büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte, veri zarflama analizi statik bir yöntem olduğundan zaman içerisinde gerçekleşen etkinlik değişimlerinin hesaplanmasında kullanılamaz. Zaman açısından etkinlik değişikliğinin dikkate alınması önemli bir konudur. Örneğin, örneklem döneminde teknolojide önemli bir değişiklik olduysa, her yıl etkinlik puanlarındaki artışların teknik etkinlik veya teknoloji değişikliğinin bir sonucu olup olmadığını değerlendirmek zordur. Öte yandan, veri seti hem birim hem de zaman boyutunu içeriyorsa, toplam faktör üretkenliğinde zamana göre değişiklikler analiz edilebilir. Malmquist Toplam Faktör Verimliliği İndeksi, birimlerin toplam faktör verimliliğinde zaman ile yapılan değişiklikleri ölçmek için kullanılan bir indekstir. Estache'un (2004) belirttiği gibi, Malmquist Toplam Faktör Verimlilik İndeksi, her bir veri noktasının mesafelerinin ortak bir teknolojiye göre oranını hesaplayarak iki veri noktası arasındaki Toplam Faktör Verimlilik değişikliğini ölçer. Bu çalışma, Türkiye’de 2013-2018 yılları arasında büyükşehirlerde hizmet veren özel hastanelerin etkinliğini ölçmeyi amaçlamaktadır. Mevcut çalışma ülke genelindeki kamu hastanelerini kapsamamaktadır. Bu nedenle özel hastanelerin gelişimine katkıda bulunmakla birlikte kamu hastanelerindeki etkinlik trendine de yön verebileceği düşünülmektedir. Bu amaçla, 2013-2018 yılları arasında 30 ilde faaliyet göstermekte olan toplam 498 özel hastaneye ait veriler alınarak Malmquist Toplam Faktör Verimlilik İndeksi hesaplanmıştır. Malmquist Toplam Faktör Verimlilik İndeksi sonucunda özel hastanelerin toplam faktör verimliliğinin ortalama olarak %3,2 düştüğü ve bunun sebebinin ise teknik etkinliklerinin azalmasından ötürü olduğu görülmüştür. Bununla birlikte yıllara göre ortalama bakıldığında etkinliği en çok azalan şehir %2,1’lik düşüş ile İstanbul olmuştur. Etkinliği en çok artan iller ise sırasıyla %5,7 ve %5,3’lik artışlar ile Samsun ve Mardin’dir. Hastanelerin toplam faktör etkinliklerindeki değişimin en yüksek olduğu yıl %2,4 artış ile 2017 olurken, en az oldukları yıl ile %15,8 azalış ile 2016 yılıdır. Son yıllarda, dünyanın hemen hemen tüm ülkeleri, sağlık harcamalarında bütçe kesintileriyle karşı karşıya kalmakta, bu da ülkelerdeki kamu ve özel hastaneleri kaynaklarını etkin kullanmaya ve daha verimli sağlık hizmeti sunmaya zorlamaktadır. Hastaneler sağlık sektörü kapsamında önemli bir yere sahiptir. Bu doğrultuda hastanelerin etkinliğini ölçmeye yönelik olarak bu çalışmada veri zarflama analizi kullanılmıştır. Veri zarflama analizi tipi analizin hem bir bütün olarak sağlık sektörünün hem de tek tek hastanelerin izlenmesinde yararlı bir girdi sağlayabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bu tür çalışmaların sonuçları, hastane sektöründe izleme ve kaynak tahsisi sürecinde birkaç girdiden yalnızca biri olarak kabul edilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Hastane, Etkinlik Ölçümü, Veri Zarflama Analizi, Malmquist Toplam Faktör Verimlilik İndeksi