Nusayrī-Alawīsm, a sect of Shi’ite Islam with an esoteric character, developed in the 3rd/9th century around the views and teachings of Abu Shuayb Muhammad ibn Nusayr an-Namirī’s (d. 270/883), but was only systematized in the 10th century under the leadership of al- Husayn ibn Hamdān al-Khasībī (d. 358/969). al-Khasībī appointed Muhammad ibn Alī al-Jillī (d. 384/994) as his successor. al-Jillī played an important role in the development of the sect in Aleppo. In this study, al-Risāla al-Numāniyya, in which al-Jillī discusses the Nusayrī belief as a monotheistic belief, will be discussed. In al-Risāla al-Numāniyya, al-Jillī declares that the principle of tawhīd (the existence and unity of Allah) is the most fundamental doctrine in the Nusayrī sect and evaluates manā-ism-bāb accordingly. al-Jillī disclaims any link of Nusayrī belief in God to the Christianity. He also rejects the principle of hulūl (incarnation). al- Jillī states that the manā-ism-bāb inNusayrī belief are a different form of belief from the Father, the Son, and the Holy Spirit in Christianity. With this research, our main aim is to understand and evaluate how the "manā-ism-bāb" doctrine, which forms the backbone of the Nusayrī belief, is explained by al-Jillī in line with the principle of tawhīd
Nusayrî-Alevîlik 3/9. yy.’ın sonlarında Ebû Şuayb Muhammed b. Nusayr en- Nemirî’nin (öl. 270/883) görüş ve öğretileri etrafında teşekkül etmiştir. Şiî kökenli gulât fırkalardan biri olan Nusayrî-Alevîliğin dini görüşlerinin şekillenmesinde ve sistematize olmasında en etkin isim Hüseyin b. Hamdan el-Hasîbî (öl. 358/969)’dir. Hasîbî’den sonra mezhebe önderlik eden ve mezhebin Halep’te ilerleyişinde etkin olan isim ise Muhammed ibn Ali el-Cillî (öl. 384/994)’dir. Cillî mezhebin temel dini ilkesi olan “ma’nâ-isim-bâb” öğretisini ve Kur’ân’ın mistik yorumunu içeren bâtınî ilmi Nusayrî cemaate aktarması açısından değerlidir. Mezhebin teşekkülü, gelişmesi ve Orta Doğuda yayılması sürecinde Nusayrî- Alevî geleneğinin önde gelen şeyhleri tarafından pek çok eser neşredilmiştir. Cillî tarafından mezhebin bâtınî bilgisinin anlaşılması için kaleme alınan birçok kitap, risale ve mektup niteliğinde çalışma bulunmaktadır. İtikadî inancın temelini oluşturan “ma’nâ-isim-bâb” öğretisi Nusayrîliğin gulât oluşumlardan addedilmesinde ve hulûl nazariyesinibenimsedikleri şeklinde bir inanışın oluşmasında etkili olmuştur. Ancak Cillî, hulûl inancını reddetmekle birlikte “ma’nâ-isim-bâb” öğretisinin Hristiyan- lıktaki “baba-oğul-kutsal ruh” ile karış- tırılmaması gerektiğini ve bu öğretinin tevhîd ilkesini reddedici değil aksine onu açıklayıcı nitelikte olduğunu söylemek- tedir. Er-Risâletü’l-Numâniyye isimli eserinde Cillî tevhîd ilmini detaylı bir şekilde ele almıştır. Bu araştırmanın gayesi Nusayrî inancının bel kemiğini oluşturan “ma’nâ-isim-bâb” doktrini ile “beş eytam” inancının tevhîd ilkesi doğrultusunda Cillî tarafından nasıl izah edildiğini anlamak ve değerlendirmektir.
