Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Hukuka Genç Bakışlar Konferansı, Eskişehir, Türkiye, 21 Mayıs 2021
Son yıllarda iklim değişikliğinden en fazla etkilenen alanlardan biri Kuzey Kutbu ve çevresi olarak da bilinen Arktik Okyanusu ve yüzeyindeki buzullar olmuştur. Buzulların erimesi okyanus tabanındaki enerji kaynaklarına erişimi kolaylaştırmış ve yeni deniz yollarında yolculuk yapılabilmesine olanak tanımıştır. Enerji kaynaklarına erişimin kolaylaşması ve yeni deniz yollarının kullanıma açılması Arktik Okyanusu’nun jeopolitik öneminin artmasına ve birtakım tartışmaların gün yüzüne çıkmasına neden olmuştur. Bu tartışmalarda ilk olarak, Arktik Okyanusu’ndaki buzul kütlelerinin denize dahil bir alan mı, karanın bir parçası mı olduğu sorularına yanıt aranmıştır. Geçmişte Arktik Okyanusu’nda buz kütleleri ile kaplı alanların daha geniş bir alan kaplaması, denizler ve okyanuslar ile ilgili yasal rejimlere tabi olmamasına yönelik iddiaların güçlenmesine neden olmuştur. Ancak son yıllarda iklim değişikliğinin etkisiyle Arktik Okyanusu’ndaki buz kütlesi miktarında meydana gelen azalma denizler ve okyanuslar ile ilgili yasal rejime tabi olması gerektiği yönündeki iddiaları desteklemiştir. Arktik Okyanusu’nun hukuki statüsü ile ilgili tartışmaların ve kıyıdaş devletler (ABD, Danimarka, Kanada, Norveç ve Rusya) arasındaki sorunların barışçıl bir şekilde sona erdirilmesi için uluslararası antlaşmalara ihtiyaç duyulmuştur. Bu noktada dünya üzerindeki deniz ve okyanus alanlarında devletlerin hangi yetkilerinin olduğu, egemenlik alanlarının nasıl sınırlandırılacağı ve uyuşmazlıkların nasıl çözüleceği konularında en kapsamlı uluslararası antlaşma, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) olarak kabul edilmektedir. BMDHS’de doğrudan “Arktik” kelimesi yer almamış olmasına ve Arktik ile ilgili özel bir madde yer almamasına rağmen buzlar ile kaplı alanlarda kıyı devletlerinin yetkilerini düzenleyen bir madde bulunmaktadır. Ancak kıyıdaş devletler, 2008 yılında imzaladıkları Ilulissat Deklarasyonu ile buzullar ile kaplı alanlarda dahil olmak üzere kıta sahanlığı sınırlarının belirlenmesi, deniz çevresinin korunması, seyir özgürlüğü ve bilimsel araştırmalarda deniz alanlarının kullanılmasında BMDHS’ye bağlı kalacaklarını taahhüt etmiştir. Bu bağlamda çalışmanın amacı kıyıdaş devletler arasında deniz yetki alanlarının belirlenmesi konusunda anlaşmazlıkları ve Arktik Okyanusu ile çevresindeki buz kütlelerinin hukuki statüsüne yönelik tartışmaları ele almaktır.
Anahtar Kelimeler: Arktik Okyanusu, BMDHS, Ilulissat Deklarasyonu, Kıyıdaş Devletler